|
IN DEEP SILENCE
Raphaëlla Smits speelt Walter,
Brouwer and
Henderickx
Inleiding
Het is heel bijzonder een opname te kunnen programmeren met uitsluitend
hedendaagse muziek van componisten waar ik me persoonlijk mee verbonden
voel. Graag dank ik Hanno Pfisterer van Accent om dit project te
steunen.
Meerdere van deze werken werden voor mij geschreven. Vandaar de
nauwe samenwerking tussen componist en uitvoerder. Onze ontmoetingen
waren soms noodzakelijk, verklarend, en steeds verrijkend. Maar
toch ook niet té nauw: de schrijvers lieten mij lezen, interpreteren
en vertolken.
De drie componisten, fundamenteel verschillend, hebben minstens
één gemeenschappelijk kenmerk. Zij blijven in hun
wijze van componeren trouw aan de essentie: het bundelen van muzikale
elementen tot een boeket vol uitdrukking en kleur. Zij creëren
nieuwe muziek die eerdere creaties niet imiteert maar die er met
respect op voortbouwt. Zo herinnert Owe Walter bij wijlen aan Tedesco,
Leo Brouwer aan de Falla, Stravinsky en Takemitsu, terwijl Wim Henderickx,
de meest intellectualistische, herinnert aan het Oosterse, met een
beheerste improvisatie. Ook hij heeft een band met Takemitsu en
met Bartók. Op die manier vormt dit programma vanuit de contrasten
een mooi geheel.
Owe
Walter (°1946, Zweden)
De componist
Sinds vele jaren is de Zweedse pedagoog Owe Walter verbonden aan
de Musikhögskolan Ingesund in Arvika, een departement van de
Universiteit van Karlstad. Hij is ook de auteur van een ‘best-selling’
studiemethode voor gitaar. Als componist produceerde hij zowel eenvoudig
werk voor jongere musici als bijzondere creaties voor concertisten,
voor solo-gitaar als voor kamermuziekensembles. Hij beleeft enorm
veel plezier aan de natuur, de stilte en de dieren. Als gitarist
tenslotte geniet hij zelf terug volop van het optreden.
De componist en ik
Mijn eerste ontmoeting met Owe Walter dateert van juli 1993. Ik
was uitgenodigd als docente en als concertist op een zomercursus
in Arvika. Geïnspireerd door mijn optreden schreef Owe Walter
twee werken. Na een volgend concert in 1995 dat ik begon met een
set dansen van Michael Praetorius, voegde hij er een derde luik
aan toe: het werk ‘La Guitarra’ was geboren. De onderdelen
verwijzen naar mijn drie doopnamen Raphaella, Maria, Michaëlla.
Het werk
Het prachtige aan ‘La Guitarra’ is het kleurenpalet
dat Owe Walter vanuit de harmonieën te voorschijn tovert. Hij
componeert met bepaalde intervallen een zeer begrijpbaar geheel:
emotie wordt geboren. Het werk is hedendaags maar geeft toch melodie
ondanks dat het niet neoromantisch is. Het is impressionistisch-medidatief
met een opzwepend repetitief laatste deel.
(Juan
Leovigildo) ‘Leo’ Brouwer (°1939, Havana, Cuba)
De componist
De 13-jarige Leo Brouwer, onder de indruk van flamencoklanken en
aangemoedigd door zijn vader amateur-gitarist, ruilde zijn pianostudies
voor gitaarlessen. Hij ging studeren bij Isaac Nicola, die zelf
leerling was van Emilio Pujol, op zijn beurt leerling van Francisco
Tarrega. Later zette hij zijn muzikale opleiding verder aan de Julliard
School en aan het Hartt College in Hartford, Connecticut in de Verenigde
Staten.
Brouwers composities evolueerden sterk doorheen zijn carrière.
Zijn eerste werken waren doordrongen van de eigen Cubaanse cultuur
en de afro-cubaanse ritmes vermengd met neo-klassieke invloeden
en de nationale scholen van componisten als de Falla, Bartók
en Stravinsky.
De tweede stijlperiode was meer avant-garde, gekenmerkt door het
gebruik van seriële, 12-tonige en aleatorische modi. De componisten
Penderecki, Messiaen, Baird en Bussotti maakten een grote indruk
op Brouwer.
De derde periode is quasi minimalistisch en steunt op de ontwikkeling
van een modulair systeem. In heel wat recent werk keert hij terug
naar het nationaal hyperromantisme.
Leo Brouwer is niet alleen een getalenteerd maar ook een veelzijdig
componist. Hij creëerde voor talrijke solo-instrumenten, schreef
kamermuziek, koorwerken en balletten, hij componeerde voor windensembles
en symfonische orkesten, en maakte de muziek voor meer dan 60 films.
Hij maakte ook veel bewerkingen die zijn sympathie verraden voor
het werk van Scott Joplin en the Beatles.
Sinds 1987 is Leo Brouwer erelid van de UNESCO.
De componist en ik
Leo Brouwer zag en hoorde ik voor de eerste maal op een concert
in de jaren 70. Hij speelde eigen werk dat toen zeer modern klonk
en waarbij het publiek door de verrassende wendingen en effecten
meer dan eens in een lach schoot.
Enige jaren later werd ik op een morgen gewekt door een telefoontje
van het Gitaarfestival van Luik: “of ik niet even wilde komen
voorspelen op de masterclass van Leo Brouwer?”. Dat moest
men geen twee keer vragen: ik was volop bezig met nieuwe muziek,
waaronder Brouwer. Ik herinner me die masterclass nog goed: terwijl
ik speelde gaf hij aanwijzingen ‘als een dirigent’.
Heel inspirerend.
In maart 1985 verzamelde radioproducer Herman Vuylsteke (U) de Vlaamse
gitaristen Peter Pieters (U), Jean Vanderschueren, Yves Storms en
mezelf voor een huisconcert ter ere van zijn gasten: Cubaanse diplomaten
en ... Leo Brouwer. Het werd een onvergetelijke avond, met veel
muziek, wijn en lekker eten, maar ook met verbondenheid en humor.
Op de nationale radio werd de reportage van deze ontmoeting gedocumenteerd
met onder meer een schitterende vertolking met Leo Brouwer als percussionist!
In het verdere verloop van mijn carrière heb ik Leo Brouwer
nog op diverse muziekfestivals ontmoet.
De werken
De drie schetsen ‘Tres Apuntes’ dateren uit zijn vroegste
periode die hijzelf aanduidt met de termen ‘nationalisme en
structuralisme’. De eerste is gebaseerd op een kort Iberisch
thema uit een hommage aan de Falla die hij twee jaar eerder schreef.
De opening verwijst overduidlijk naar de Spaanse school met veel
kleurgebruik en contrasten.
In de tweede schets suggereert hij meesterlijk de onafhankelijkheid
van de verschillende stemmen. Het ostinato van de bas staat in schril
contrast met de beweeglijke bovenstem: een uitgeschreven improvisatie.
Het derde deel is de harmonische doorwerking van een Bulgaars lied
dat Brouwer 40 jaar later zal hernemen in ‘Hika’.
‘Hika, In Memoriam Toru Takemitsu’ (1996) is een elegie,
een treurlied voor zijn vriend. Brouwer bewonderde de Japanse cultuur
en beschouwde Takemitsu als zijn ‘levensleraar’. De
titel Hika is overgenomen van een Takemitsu compositie voor viool
en piano uit 1966. Brouwer verwerkte ook enkele van Takemitsu’s
concepten, zoals het gebruik van de Lydische toonladder.
Wim
Henderickx (°1962, België)
De componist
Wim Henderickx studeerde o.a. compositie (bij Willem Kersters) en
percussie aan het Conservatorium van Antwerpen. Hij nam verschillende
malen deel aan de ‘Internationale Ferienkurse für Neue
Musik’ in Darmstadt en volgde sonologiestudies aan het ‘IRCAM’
Parijs en aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.
Hij doceert compositie en muziekanalyse aan de Conservatoria van
Antwerpen en Amsterdam. Momenteel is hij huiscomponist bij ‘Muziektheater
Transparant’.
Hij componeert zowel kamermuziek, orkestwerken als opera en zijn
werk werd meermaals bekroond in binnen- en buitenland.
Zijn partituren worden gekenmerkt door een solide bouw, wisselende
kleursonoriteiten en een intense expressiekracht. Buitenmuzikale
impulsen stimuleren zijn componeren. Zijn fascinatie voor etnische,
niet-westerse culturen heeft ertoe geleid dat veel van zijn werken
geïnspireerd worden door oosterse muziek en filosofie. Vanuit
dit standpunt volgt hij de late György Ligeti in het gebruik
van delicaat verschuivende klankwolken en sterke ritmische passages
met
een mechanische precisie.
De componist en ik
Wim Henderickx ken ik al lang als vriend en collega pedagoog. Toen
in 1998 het ‘Tromp Muziek Concours’ in Nederland Wim
de opdracht gaf het verplicht werk voor de wedstrijd schrijven,
ging onze professionele samenwerking pas goed van start.
De werken
‘In deep silence - I’ is een intiem werk waarin de stilte,
de rust een belangrijke inspiratiebron geweest is. Het poëtische,
vaak impressionistische karakter is typerend. Het is het eerste
van een reeks intieme kamermuziekwerken.
‘In deep silence I’ bestaat uit 9 deeltjes die zonder
onderbreking in elkaar overgaan. Verschillende gitaartechnieken
worden hierin geïntegreerd zonder echter op zoek te gaan naar
loutere effectenmuziek. Het vraagt tijd om het te begrijpen, vanuit
een innerlijke beheersing: met terugkerend muzikaal materiaal geeft
de kleur vorm aan de inhoud.
Over de betekenis van de titel zegt Wim: “Voor mij is de stilte
die ik wil suggereren eerder een stilte in jezelf, een beleving,
een soort meditatie.”
De compositie ‘Saeta’ schreef Wim Henderickx in 2004
in opdracht van het Lemmensinstituut in Leuven, dit naar aanleiding
van de 125ste verjaardag van deze school.
‘Saeta’ staat in schril contrast met ‘In deep
silence I’. Hier krijgen we zuivere expressie, gaande van
woede over verdriet en berusting tot meditatie.
Een Saeta is een religieus gezang, afkomstig van het Andalousische
‘Cante Hondo’ (intens gezang). De Saeta wordt geassocieerd
met de Heilige Week in Sevilla: het wordt gezongen langs de straten
tijdens de nachtprocessie in een atmosfeer van geestdrift en vitaliteit,
vermengd met diepe verering en vreugde.
Het werk bevat 7 delen die geïnspireerd zijn op het lijdensverhaal
van Christus :
1. De terdoodveroordeling van Jezus (feroce).
2. De lijdensweg van Jezus (lamentoso).
3. Klaagzang van Maria (doloroso).
4. Jezus wordt aan het kruis genageld (agnocioso).
5. De dood van Jezus (furioso).
6. De verrijzenis van Jezus (pieno di speranza).
7. Meditatie (meditazione).
Terug
naar de CD-pagina |
|